Василь Турок-Гетеш
| Василь Турок-Гетеш | |
|---|---|
 | |
| Народзени | 8. януара 1940. |
| Умар | 7. новембра 2005. (65) |
| Державянство | чехословацке, словацке |
| Язик творох | русински |
| Школа | Штредня школа у Братислави |
| Универзитет | Универзитет Коменского у Братислави |
| Период твореня | 1964—2004 |
| Жанри | просвита, драматурґия,
препородни активносци |
| Поховани | у Прешове |
Василь Турок-Гетеш (*8. януар 1940–†7. новембер 2005), русински драматурґ, театрални режисер, педаґоґ и активиста народного препороду на Прешовскей Руси.
Биоґрафия
[ушориц | ушор жридло]Василь Турок-Гетеш ше народзел 8. януара 1940. року у валалє Габура у округу Медзилаборци у сиверовосточней часци Словацкей. Штредню школу Василь Турок-Гетеш закончел у Братислави и предлужел студиї на Универзитету Коменского дзе дипломовал 1963. року. Вецей як два децениї преподавал словацки и русийски язик, филозофию и естетику у Українскей ґимназиї у Прешове. Познєйше преподавал и на Православним богословским факултету у Прешове. Од 1985. року почал робиц як драматурґ у тедишнїм Українским народним театре у Прешове дзе ґу концу 80-их рокох почал класц на репертоар театрални фалати на русинским язику.
Народне будительство
[ушориц | ушор жридло]По блишовей револуциї 1989. року Василь Турок-Гетеш постал єден з тих преднякох хтори почали руководзиц зоз русинским народним препородом. Вон бул перши предсидатель Русинскому препороду (Русиньска оброда), першей постреволуционерней русинскей орґанизацї у Словацкей. На тей функциї бул од 1990. по 1994. та вец ознова од 1996. по 1999. Удало ше му закладанє же би Українски народни театер пременєл назву до Театер Александра Духновича и у складзе з тим театер постал русинска институция у подполносци. Васильови Турок-Гетешови ше удало же би були порушани перши постреволуцийни русински новини у Словацкей под назву Народни новинки (Народны новинкы) хтори по нєшка виходза. Вон водзел вельку борбу же би почало емитованє окремней русинскей програма у Словацкей за Русинох як на державней телевизиї так и на радию. Мал Василь Турок-Гетеш значну улогу при снованю окремного русинского отдїлу на Прешовским универзитету у Прешове, з чого познєйше настал Институт русинского язика и култури Прешовского универзитета.
Перши шветови конґрес Русинох ше зишол у Медзилаборцох 22. и 23. марца 1991. року, а учаснїки були Русини зоз пейцох державох - зоз Словацкей, Польскей, Сербиї, України и Сиверней Америки. З роботу дводньового конґреса руководзел Александер Франко, а зоз уводним рефератом пред делеґатами наступел тедишнї предсидатель Русинского препороду и перши предсидатель ШКР Василь Турок-Гетеш.
Як снователь и перши предсидатель Шветового конґресу Русинох Василь Турок-Гетеш ше закладал же би Русини зоз Словацкей сотрудзовали и з орґанизациями других народносних меншинох Европи. Вон бул член Вивершного одбору орґанизациї Мезон де Пеи зоз шедзиском у Французкей хтора представя народи без власней держави.
Василь Турок-Гетеш постал 2001. року лауреат Награди Штефана Чепи за вельки допринос русинскей култури.
Робота у театре
[ушориц | ушор жридло]Од початку 2000-их рокох Василь Турок-Гетеш ше менєй анґажовал як функционер русинских орґанизацийох, а шицки усиловносци уложел до роботи хтора за ньго була найважнєйша - робота у театре. И кед би нє було нїчого иншого алє лєм його теаралней роботи, и то би за Русинох значело барз вельо. Вон познал ґлумцох, знал їх темперамент, можлївосци и у складзе з тим драматуршки прилагодзовал кажду улогу окреме. Дзекуюци йому ище под час Українского народного театра, хтори бул досц конзервативни, почало ше експериментовац зоз алтернативу. Дзекуюци Васильови до театру приходзели режисере зоз цалей Словацкей а резултат такей роботи бул же о Театре Александра Духновича знали и дома алє и у иножемстве, же театер доставал високи припознаня и оцени на театралних фестивалох. О каждей премиєри русинского театру писала комплетна словацка преса. Медзи визначнима режисерами хтори Василь Турок-Гетеш приведол до театру мож спомнуц Блага Углара и Милоша Караска. Барз важне у його роботи було и тото же Турок доказал же и домашнї театрални фалати алє и шветово класики можу буц бавени на русинским язику, же тот язик за то способни як и шицки други литературни язики и публика то почала ценїц и одношиц ше озбильно ґу русинскому язику. Шицко тото Василь Турок-Гетеш почал робиц ище у часох кед русински язику у Словацкей нє бул кодификовани. На тот способ ше у русинским театру виводзели домашнї и иножемни алтеранативни театрални фалати та аж по шветову класику и то шицко на русинским язику. И театер у тих намаганьох далєй предлужує робиц и твориц дзекуюци йому, Васильови Турок-Гетешови.
Василь Турок-Гетеш умар 7. новембра 2005. року у Прешове дзе є и поховани на варошским теметове.
Вонкашнї вязи
[ушориц | ушор жридло]- Петро Медвідь: 75 років од народжіня Василя Турока-Гетеша.]
- Василь Турок-Гетеш, педаґоґ и културни дїятель
- Василь Турок-Гетеш, Русиньска Вiкiпедiя, 12. децембер 2018.
- Про Василя Турок-Гетеш - прот. Димитрій Сидор. 24.01.2020, Ютюб
- Рочнїца народзеня Василя Турока Гетеша, Рутенпрес, 21. януар 2015.