Янко Рац

Янко Рац
Янко Рац Янко Рац (1997. року)
Народзени	10. фебруара 1930.
Умар	24. септембра 2013 (83)
Державянство	югославянске, сербске
Язик творох	руски
Школа	Гимназия у Вербаше
Универзитет	Висша педаґоґийна школа у Новим Садзе (ґрупа за биолоґию)
Период твореня	1950—1992.
Жанри	писатель, новинар, наставнїк
Поховани	на теметове у Руским Керестуре

Янко Рац, новинар (*10. фебруар 1930—†24. септембер 2013), наставнїк, длугорочни редактор часопису за дзеци Пионирска заградка, педаґоґ и писатель за дзеци. Єден є з перших руских новинарох у Рускей редакциї Радио Нового Саду од 1950. року.

Биоґрафия

Янко Рац ше народзел 10. фебруара 1930. року у Руским Керестуре. Родичи оцец Митро и мац Веруна родз. Папяньо. Янко мал ище двох братох. Основну школу и нїзшу ґимназию з малу матуру закончел у Руским Керестуре. Висши класи ґимназиї з вельку матуру, часточно поряднє, а часточно позарядово (1948-1952), закончел у Вербаше.

Янко Рац спадал, як школяр, до перших ґенерацийох рускей ґимназиї, котра основана на початку 1945. року у Руским Керестуре. Були то ґенерациї школярох спомедзи хторих векшина тих цо закончели стреднї и високи школи були и ношителє културного живота скоро по шицких местох у Войводини и Горватскей дзе жию Руснаци. Таки бул и Янко Рац и теди кед робел як новинар у Рускей редакциї Радио Нового Саду, и теди кед робел як наставнїк у Новим Орахове и Руским Керестуре, а найбаржей теди кед постал главни и одвичательни редактор мешачнїка за дзеци, або источашнє и як главни и одвичательни редактор младежского часопису, а и теди кед волонтерски робел як секретар Дружтва за руски язик, литературу и културу, а потим як його предсидатель.

У Рускей редакциї Радио Нового Саду робел коло два роки (1950-1951) як новинар и спикер, а вец ше опредзелєл за дальше школованє. По законченю велькей матури уписал студиї на висшей педаґоґийней школи у Новим Садзе (ґрупа за биолоґию). По успишним законченю студийох, од 1955. по 1959. рок робел як наставнїк у основней школи у Новим Орахове, а вец од 1959. по 1962. рок як наставнїк биолоґиї у висших класох основней школи у Руским Керестуре. Нєт сумнїву же вон под час роботи у Рускей редакциї Радио Нового Саду добре упознал наш литературни язик, бо у чаше кед є у Керестуре наставнїк биолоґиї, вон викладал и мацерински руски язик руским школяром Стреднєй економскей школи у Кули. Алє, з оглядом на то же тоти школяре шицки були з Руского Керестура, настава мацеринского язика отримована у просторийох основней школи у тим валалє. Як у вецей нагодох окреме наглашовал Янко Рац, тот предмет бул обовязни за тих школярох и оцена з нього уписована до свидоцтва.

Янко Рац бул у малженстве зоз Милицу родз. Канюх и мали двойо дзеци, дзивку Агнету и сина Боґдана.

Робота у часопису за дзеци

Скупштина Дружтва за руски язик, литературу и културу 1981. року. З лїва: Гавриїл Колєсар, предсидатель, Дюра Варґа, Василь Мудри, Микола Каменїцки, Мария Латяк и секретар Янко Рац

Од 1963. року, дзекуюци новинарскому искуству, здобутому ище под час роботи у Рускей редакциї Радио Нового Саду, анґажовани є на длужносц главного и одвичательного редактора дзецинского часопису Пионирска заградка, котри видавало Новинске подприємство Руске слово, котрому теди шедзиско було тиж у Руским Керестуре. На тей длужносци остал аж по одход до заслуженей пензиї 1992. року. Треба ту спомнуц же, попри спомнутого часопису за дзеци, вон од 1972. по 1974. бул и перши главни и одвичательни редактор младежского часопису МАК (Младосц-активносц-креативносц).

Янко Рац од самого снованя бул активни член Дружтва за руски язик и литературу. У периодзе 1975–1984. року бул и секретар Дружтва за руски язик и литературу, як треци по шоре од його снованя а 1986. по 1988. рок бул на функциї предсидателя Предсидательства Дружтва.

Од 8 бокох на келїх виходзели перши числа Пионирскей заградки, под редакторством Янка Раца Заградка сцигла по обсяг од 32 бокох формату А4, а тираж єй бул 1500 прикладнїки мешачно. Редакция того дзецинского часопису була добре повязана з дзецми, їх учителями и наставнїками та зоз шицкима рускима писателями. Було установене сотруднїцтво зоз шицкима войводянскима часописами за дзеци на язикох националних меншинох як и з коло 40 дзецинскима часописами тедишнєй Югославиї.

Як редактор дзецинского часопису, Янко Рац од 1963. року почал писац и литературни твори за дзеци. Приповедки му прекладани на сербски, українски, словацки, албански и турски язик; автор є и вецей учебнїкох за основни школи, а дал значни допринос и у пририхтованю и обявйованю терминолоґийних словнїкох, окреме зоз обласци биолоґиї кед пририхтал биолоґийни сербскогорватско-латинско-руски словнїк у хторим були 3200 термини. Робел и на пейцязичним словнїку птицох Войводини у хторим терминолоґийно обробени вецей як 300 файти птицох. Янко Рац зоз сербского, українского, словацкого и словенского язика преложел коло 300 приповедки.

Та, заш лєм, найвекше число його написох друковане у часопису за дзеци Пионирска заградка котру ушорйовал блїзко 30 роки. Велї з нїх маю и литературни характер, та мож повесц же були и предходнїца за його опредзелєнєня на публикованє таких творох у окремних кнїжкох.

Литературни твори

Янко Рац автор двох прозних кнїжкох за дзеци: Мойо и твойо слички (1975) и Лєсаров любимец (1986). Значне число ориґиналних роботох, информативних и литературних, обявел у часопису Шветлосц и у Народним календаре у периодзе од 1967. по 1983. рок.

Анализуюци прозну творчосц Янка Раца у Историї рускей литератури, др Юлиян Тамаш спомина же ю характеризує амбиция же би його твори були так волани „слички”, же ше зоз тим наглашує їх фотоґрафска природа у смислу найдошлїднєйшого реализма дзе ше животна подїя зачина и закончує з таким шором и на таки способ як цо то у приповедки виприповедане, и заключує же Рацова кратка приповедка з часци споведз з вчасного дзецинства а з часци фотоґрафия живота дзецох коло писателя. Мож ше и соглашиц зоз таким заключеньом, бо нє мож виключиц факт же Рац свойо „слички” обявйовал у Пионирскей заградки на огранїченим простору и з концепцийно ясно одредзену дидактичну наменку.

Року 1970. Новинско-видавательне подприємство Руске слово, тераз уж зоз шедзиском у Новим Садзе, додзелєло му Другу награду за дзецинску драмску сличку Златни дзеци, котра була на вецей заводи емитована у руских емисийох за дзеци прейґ габох Радио Нового Саду. При тим мушиме спомнуц же Янко Рац участвовал и як ґлумец у велїх радио драмох за дзеци и за одроснутих, а єден час и на театралней сцени у Руским Керестуре.

После одходу до пензиї 1992. року Янко Рац ше врацел жиц до Руского Керестура.

Умар у новосадским шпиталю дня 24. септембра 2013. року. Похвани є на теметове у Руским Керестуре.

Литература

• Дюра Латяк, Янко Рац, педаґоґ, новинар, писатель за дзеци, редактор, Studia Ruthenica, Дружтво за руски язик, литературу и културу, ч. 18, р. 2013, б. 195-200.
• Мелания Римар: 70 роки од народзеня писателя Янка Раца, Studia Ruthenica, Дружтво за руски язик, литературу и културу, ч. 7, р. 1999-2000, б. 124-125.
• Rats, Ianko. See Diadia  Rusyn Natonal Theater, P. R. Magocsi  and Ivan Pop: Encyclopedia of Rusyn History and Culture, University of Toronto, 2005, ISBN 0-8020-3556-3, p.  412.

Вонкашнї вязи

• Ґрупа авторох: Гласи и часи, 70 роки Рускей редакциї Радио Нового Саду, Новинарска Асоцияция Руснацох НАР, р. 2019. б. 12.
• Члени Дружтва за руски язик, литературу и културу, под ч. 6 Янко Рац, рoк 1970.
• Янко Рац, портрет - З нагоди 80-рочнїци живота, Олґа Карлаварис,ТВ Войводина, р. 2010.

Ґалерия

• 
  Делеґация КСУТ зоз Прешова у нащиви НВП "Руске слово" и Друкарнї у Руским Керестуре, 1967. року   З лїва на право: Делеґацийов вожач,  Юрiй Дацко (редактор новинох "Нове життя"), Дюра Латяк, Юрiй Цимбора, Янко Рац, Єфрем Колєсар (стої), Василь Вархола, Лудвиґ Галушка, Дюра Папгаргаї (стої) и Федiр Ковач (секретар КСУТ-у)