Хлєб

Хлєб и рижни печива

Хлєб то файта поживи хтора ше пече, а прави ше зоз цеста зоз двох основних состойкох: муки и води. Найчастейше ше додава ище соль, квас, дакус цукру и олєю лєбо масци, а по жаданю и присмачки (напр. сусам, лєново нашенє, маґочки зоз слунечнїку и подобне). Хлєб уж длуги час основни наєсток костираня велїх културох. У цеку историї бул розширени и значни ширцом швета и єден є зоз найстарших єдзеньох. Хлєб бул поготов значни од самого зачатку польопривреди.

За готовенє и печенє хлєба, пропорциї типох муки и других состойкох барз варирую, а тиж и способ пририхтованя. З рижних жридлох ше обачує же типи, форми, велькосц и текстура хлєба ше розликую у рижних поднєбйох и локацийох. Хлєб може викиснуц зоз процесами хтори ше операю на природни микроби за квашне цесто, хемикалиї, индустрийски продуковани квас, лєбо зоз аерацию (воздушного) високого прициску. Даєдни типи хлєба ше варя пред викиснуцом, з часци и пре традицийни лєбо релиґиозни причини. До цеста мож умишиц и состойки хтори нє житарково як цо то сушена овоц, орехи, масц итд. За комерциялни хлєб ше найчастейше хасную адитиви за лєпши смак, текстуру, длугши вик тирваня, и лєгчейши способ продукованя.

Хлєб ше послужує у рoзличних формох зоз гоч хторим оброком у цеку дня. Конзумує ше як ужина, у фoрми сендвича, у праженей форми, посипани зоз отрошинами итд. Мож го мачац до рижних мачанкох, лєбо на ньго масциц масло, маджун, мед и други слатки и слани пасти зоз риби, печинки, меса итд.

Хлєб ма дружтвене и емотивне значенє хторе превозиходзи його хаснованє як єдло, ма есенциялну улогу у релиґийних ритуалох и секуларней култури. Його значносц у каждодньовим живоце ше обачує и у язику; зявюю ше присловки як колоквиялни вирази напр:

Два файти хлєба порезан ина фалатки

• „Украднул ши ми / береш ми хлєб зоз устох“

• „Нєт хлєба без мотики”

• „Вон тебе з камєньом ти його зоз хлєбом”

• „Добри яґод хлєб”

• „Хлєб жридло моци и чловекового живота”

у молитвох

• „Хлєб наш насушни дажд нам днес“

и у етимолоґийному слову як цо то

• „компаньон“ (зоз латинского com „зоз“ + panis „хлеб“).

История

Можлїве же чловек скорей як почал печиц хлєб, єдол швижи, сирови житарки. Предпоставя ше же познєйше у даєдней хвильки, житарки почал мочиц до води а аж познєйше их зомлєл и пекол. Хлєб єдна зоз найстарших пририхтованих єдлох. Евиденция жридлох пред 30000 роками у Европи указує на остатки скроба на каменю хтори ше хасновал за тлученє рошлїнох поготов житаркох. Коло 10000 року п. н. е. зоз почетком часу неолита и зоз ширеньом и напредованьом польопривреди, зарна постали основа за пририхтованє хлєба.

Спомалшени квас бул общеприсутни, уключуюци поверхносц (лупку) зарна житаркох, так же кажде цесто хторе ше на воздуху охаби и одстої, воно природно викишнє. На початку ше хлєб правел без квасу, алє уж у старим вику, Єгиптяанє, хасновали квас, тиж и рижнородни файти муки (мегку и тварду муку).

Постоя вецей жридла киснуца цеста. Дзепоєдни народи хасновали пену зоз вина лєбо пива и сипали до муки, сок зоз грозна итд. Найчастейше жридло квасу бул фалаток цесточка хтори би ше одорвало зоз хлєба и похасновало ше го за киснуце цеста хторе ше мишело шлїдуюцого дня.

Снованє пекарньох

Садзанє хлєба у пекарнї

Уж од 168. року п. н. е. у Риме постояли и сновали ше вельки державни пекарнї. Од 9. вику, у векших европских городох, сновали ше европски еснафи; квалитет, чежина цена хлєба, були одредзени зоз городскима законами, а пекаре хтори нє почитовали таку одлуку були найстрогше карани.

Квалитет хлєба ше значно злєпшал на початку нового вику у сиверней Италиї, у 17. вику у Паризу, а у Бечу ше споминало продукованє луксузних печивох у 18. вику. Од 19. вику, продукованє хлєба поставало вше баржей механїзоване.

Року 1961. розвити Чоливудов процес печеня хлєба, а то бул интензивни механїчни обробок цеста пре моцнєши редуковани ферментацийни час и швидше готовенє и продукованє хлєба. Тот процес, високоенерґетского мишеня, тиж оможлївює хаснованє житаркох зоз нїзшима протеїнскима состойками. Нєшка ше на широко хаснує у швеце у вельких фабрикох. Пошлїдки того же ше вельке количество хлєба може випродуковац барз швидко зоз малима трошками за продукователя и за купца. Медзитим, було подозривосци у поглядзе нутрицийних вредносцох таких продуктох.

Файти хлєба и печива

Хлєб основна пожива Штреднього востоку, Сиверней Африки, Европи, и у културох европского походзеня як цо у обидвох Америкох, Австралиї и Южней Африки, за розлику од Восточней Азиї дзе рискаша основна пожива.

Хлєб ше звичайно прави зоз муки жита. Цесто ше култивує зоз квасом, охабя ше го же би викисло, и после ше пече у пецу. Додаток квасу до цеста спричинює же хлєб ма у своєй нукашньосци дзирки. Пре високи ступень ґлутену у муки, цесто ма шпунджийов випатрунок и еластичносц. Хлєбне жито найчастейше тип житарки хторе ше хаснує за пририхтованє хлєба. Жито єдно з найвекших поєдинєчних резервох поживи за єдзенє у швеце.

Хлєб ше тиж прави и зоз муки других файтох житаркох (макух, крупи –на грубо млєте жито, кукурица, цирок, маунарки - гращок). Окрем житней муки хаснує ше и ражова, овшана, кукурична, циркова, мука зоз проса, рискаши, гречки, ярцу, мауново рошлїни

Файти хлєба и печива:

Кроасан

• Хлєб зоз муки рижних житаркох (жито, раж, овес, ярец, гречка...)	• Баґет
• Пита зоз кукуричней муки	• Преплєтанїк
• Кифла	• Кроасан
• Бухта	• Сомун
• Лепинь	• Двопек
• Поґач	• Посни осух
• Переца	• Осух прегнєтанїк
• Жемнїк	• Белюш

Иснує и хлєб без ґлутену хтори конзумую особи алерґични на тоту компоненту муки (хорота нєтолерантносци на ґлутен ше вола целияклия). Тот хлєб ше прави зоз муки зоз мандульох, рискаши, цирку, кукурици, або зоз маунових рошлїнох, як цо то: пасуля, гращок итд. Же би хлєб зоз такей муки викиснул муши ше додац адитиви або вайца.

Хлєб у руским народзе

Мишенє хлєба зоз руками

Хлєб то єдзенє хтори ма при Руснацох длугу и такп. святу традицию. Хлєб ше почитовало и нєпреривно ше го жегнало (кед ше кладол печиц, кед ше упекол и винял зоз пеца и кед ше го начинало за єдзенє). Нєшка таки звикнуца щезли и фамелиї их вецей нє пестую.

Фази пририхтованя печеня хлєба

• Процес печеня хлєба започал дзень скорей як ше хлєб упекол. Хлєб ше пекол зоз „хлєбовей” муки, то була полубила мука зоз отрубами, зомлєта и принєшена зоз млїну. Дзень пред печеньом порихтало ше муку хтора була преошата и охабена през ноц при пецу звичайно у сакайтове (плєцени ,,кошарик зоз дикиню), же би була цепла (а влєце ше мука зогривала на слунку). Заправку (такв. кващок - окремни поступок правеня), лїтну воду, соль ше тиж порихтало.

• Вчас рано, пред розкладаньм огня у пецу, розпочало ше мишиц хлєб. Ґаздиня загнєтла цесто за хлєб у велькей ванґли лєбо у древеним кориту, охабела най цесто викишнє голєм єдну годзину. Хлєб було потребно длужей мишиц зоз своїма руками лєбо себе помагала зоз древену лопатку.

Виберанє упеченого хлєба зоз пеца

• За тот час док цесто кисло ґаздиня затопела до пеца. Топенє тирвало длужей, док у пецу дас два раз нє „прегорело”. Топело ше найчастейше у приклєце, а през дзиру у пецу ше уруцовало копачи, вигриски, ґранє, даяки конарчки зоз древох, слунечнїково палїци и подобне а кед було потребно поґуровало ше зоз кочергу. Ґаздинї було потребно знац добре преценїц цеплоту пеца (то робела тримаюци дакус руку у пециску, лєбо тримаюци у хижи руки опарти на пец) у хторим ше будзе печиц хлєб, же би єй нє згорел лєбо нє наросло цесто и остал хлєб нє упечени.

• После садзаня хлєба шицок прибор за печенє хтори ше хасновал поумивало ше и одложело до комори на свойо место по шлїдуюце хаснованє.

У каждим обисцу мац свою дзивку лєбо дзивачта научела тей схопносци печеня хлєба а свой способ поступку и тайни печеня пренєсла на свойо дзивки.

• При концу топеня заш цесто прегнєтла и ище дакус охабела най одпочива. После викиснуца цеста, ґаздиня правела на столє вельки округли часци. Направени хлєб (векшей форми ) кладла на древену округлу лопату и садзала до натопеного пеца. Найчастейше були вельки фамелиї та и хлєби (векни) мушели буц векши и чежки од 3 до 5 кґ. Од численосци фамелиї завишело чи ґаздиня раз у тижню пекла хлєб чи двараз. Хлєб ше пекол гоч кеди у тижню, звичайно кед ше предходни доєдало. Углавним вше бул округли и висши а бул символ благослова, мира у доме, щесца, привиту...

Окрем того хлєба пекло ше и єден менши хлєбик (дас од 2- 2,5 кили) такв. ципов. Перше ше начинал ципов а познєйше ше начинал гевтот прави вельки хлєб.

Нє кажде обисце себе обезпечело хлєбову муку за цали рок, та велї були примушени печиц хлєб зоз кукуричней муки. До млїну ше ношело жито зомлєц же би ше обезпечело муки за фамелию по шлїдуюци род жита.

У пецу ше хлєб пекол дас два годзини, виняло ше го, умило дакус зоз чисту воду и охабело у партку же би ше охладзел у комори лєбо у такв. преднєй хижи. Таки швижо упечени хлєб ширел запах по цалим обисцу. Хлєб, док ше го нє начало, чувало ше го у плєцених кошарикох окруцени до тканого памучного такв. своєй роботи партка.

Часци хлєба

Наш руски народ так наволовал часци хлєба:

• Скорка з хлєба - чарна зоз горнєй часци и червена зоз бокох, била од долу.

• Мекушка – нукашня часц.

• Кромка – звонка на преднєй и заднєй часци хлєба, випупчена часц.

• Фалат - хлєб ма горню час, боки и предок; кед ше зоз нього одреже и вежнє до руки єсц то фалаток хлєба.

• Отрошинка - найменша, дробна часточка хлєба.

Начинанє и чуванє хлєба

Упечени хлєб Руснаци тримали у плєценим кошарику

Хлєб найчастейше начинал оцец, при столє скорей як ше почало зоз єдзеньом и прежегнаюци го (зоз знаком крижа), источасно полугласно вигваряюци: „Оца и Сина и святого духа–Аминь. Хлєб ше начинало резац од кромки (конци хлєба) хтору ше порезало на фалатки и подзелєло челядзи коло стола а аж вец ше далєй крало (резало) зоз хлєба. Тот поступок вше ше окончовал при столє у присустве шицких домашнїх.

Начати хлєб хтори ище нє поєдзени мал свойо место дзе бул одложени по шлїдуюци оброк. Бул у кошарику (окруцени до чистей памучней хлєбовки лєбо ручнїчка) хтори стал на столїнох под таблу стола дзе стали ножи, видлїчки и ложки лєбо на столє под образом, лєбо на лавки у хижи або у приклєце дзе було места. Познєйше ше зявели кошарики зоз прикривку на високих ножкох хтори тиж мали свойо место у хижи.

Новши часи допринєсли тому, поготов после Другей шветовей войни, кед ше почали отверац вельо пекарнї, же ридко хтора ґаздиня дома пекла хлєб. Тот наєсток нєшка мож купиц у каждей прехрамбеней предавальнї лєбо у пекарньох а тиж и други печива. Так же ше траци, лєбо уж страцена традиция печеня и приготовйованє тей першей значней поживи - хлєба при Руснацох. З тим ше траци и „висше – духовне почитованє ґу хлєбу.”

Литература

• Християнски календар 1975. рок (82 - 89 бок)
• Олена Папуґа Руске обисце 26-29. бок, Дружтво за руски язик, литературу и културу (Н. Сад 2012.)
• М. Жирош Бачванско-сримски Руснаци дома и у швеце 1745-2001. рок
• Мацерова РУСКА КУХАРКА НВУ „Руске слово” (34, 36 и 104, 142 бок)

Вонкашня вяза

• Рецепт за укусан домаћи хлеб argetta.com
• Domaci hleb www.coolinarka.com
• Рецепти за хлеб и како се меси