Фарба

Слово фарба походзи зоз нємецкого язика farbe - фарба, фарбенє. У других язикох ше прави векша розлика медзи ефектами фарби (офарбене) и средствох за правенє фарбох напр. на анґлийским колор (colour) за предмети, (лєбо пиґмент), у романских язикох напр. шпански фарба (color), тонер.

Фарба то чулни упечаток хтори преноши око и обрабя го мозоґ, а хтори настава зоз шветлосцу,^[1] точнєйше зоз перцепцию електромаґнетного зарйованя габовей длужини медзи 400 и 780 нанометри.^[2]^[3]^[4] Так настава физична причина за перцепцию фарбох и дистрибуцию интензитету електромаґнетних габох. 400 по 780 нм (нанометри), то гранїчни часци електромаґнетного спектра видлївосци векшини людзох. Медзитим, гранїци нє ясни а тиж завиша од старосци.^[5] У оптималних условийох, гранїци людскей перцепциї можу буц од 310 нм (УВ) до 1100 нм (НИР).^[6]

Тема „фарба” обрабяна у велїх специялизованих обласцох: напр. постоя психолоґийни, културолоґийни, биолоґийни, неуролоґийни, медицински, филозофски аспекти итд.

Пиґментни фарби як материял у подобовей уметносци

Под меном пиґментни фарби ше подрозумюю фарби поведзено зоз подобовим-малярским язиком, рижни материї у праху хтори творя елементарну сировину за правенє уметнїцких фарбох. Тоти фарби ше находза у природи лєбо ше продукую хемийски. Спрам того ше и дзеля на природни лєбо „жемово” фарби и хемийски фарби достати зоз хемийнима поступками и процесами.

У каждодньовим язику, субстанци за фарбенє ше тиж наволую фарби. Велї фаховци ше занїмаю зоз твореньом фарбох, пиґментох-тонерох и субстанцох хтори ше можу хасновац у артиклох за фарбенє предметох. Так же фарба нє лєм физичне свойство шветлосци и обєкта на хтори патриме, алє то и субєктивне чувство (перцепция фарби). Фарба то материял хтори дава предметом колорову ниянсу.

Традицийне подзелєнє фарбох

♦ Традицийне подзелєнє фарбох у уметносци то:

основна и зложена фарба.

Основни и секундарни-зложени фарби хтори ше доставаю зоз основних-примарних фарбох

Три основни фарби то: червена, жовта и белава. Основну фарбу нє мож достац зоз мишаньом других фарбох. Вони ше волаю и примарни фарби.

Три зложени фарби ше доставаю зоз мишаньом основних фарбох Тоти фарби ше волаю и секундарни:

червена + жовта = помаранчецова,

белава + жовта = желєна и

белава + червена = лилова.

Терциялни фарби ше доставаю зоз мишаньом примарних и секундарних (напр. белавожелєна, жовтожелєна итд).

♦ Друге подзелєнє фарбох на:

цепли (червена, жовта, помаранчецова) и

жимни (белава, лилова, желєна).

Так су подзелєни прето же ше у природи може обачиц одредзене цеплотне станє (червена – огень, белаве – морйо). До нєутралних фарбох припада кафова (браон) и подобни.

Комплементарни фарби то два фарби од хторих у єдней нєт анї кущичко зоз другей фарби. Вони ше находза на процивних бокох Оствалдового круга фарбох. То: помаранчецова и белава (прето же помаранчецова настава зоз мишаньом червеней и жовтей, т.є. у себе нєма анї кус белавей фарби), лилова и жовта, червена и желєна.

♦ Дугово фарби залапюю спектер шейсц фарбох (примарни и секундарни) хтори мож видзиц зоз препущованьом зарйох шветлосци през тробочну кристалну призму.^[7]

Наука хтора ше занїма зоз преучаваньом фарбох наволує ше оптика.

Фарби у других обласцох и дїялносцох

У других дїялносцох системи фарбох ше одредзую на основи практичних и технолоґийних причинох зоз адитивним мишаньом фарбох. Поступок адитивного мишаня фарбох ше хаснує у телевизийней дїялносци и у рахункарстве. Найвекши розпон фарбох ше достава зоз примарних фарбох: червеней, желєней и белавей. Зоз субтрактивним мишаньом фарбох хтори ше хасную у фотографиї и друкарстве ту примарни фарби циян, маґента (то червенопурпурна фарба, червенолилова) и жовта, при чим ше у друкарстве пре посцигованє векшого контрасту додава ище и пиґмент чарней фарби.

Фарби як материял можу буц: за малярох-уметнїкох (олєйово, водови, темпери, древково фарби, туш у фарби), малярски лєбо будовательни фарби, столарски, фарби за метал, фарби за пластику итд.

Фарби за текстил

Фарби на текстилу ноша богатство и значенє у складу зоз рижнима културнима, друштвенима и естетскима нормами. Ище од неолита, по штредок 19. вику за фарбенє текстила/платна хасновали ше найчастейше фарби орґанского походзеня хтори ше правели зоз рижних рошлїнох, ридше зоз инсектох. Фарби зоз нєорґанских минералох ше барз мало правели.

Майсторске фарбенє текстила/платна зявело ше у античним периодзе. У штреднїм вику фарбарске ремесло и схопносц постало барз значне. У тим периодзе у текстилних центрох Европи настало екстензивне продукованє сировинох за фарбенє текстилу. Тоти сировини були значна роба за тарґовину. Року 1856. британски хемичар Вилиям Перкин патентирал першу синтетичну фарбу за текстил и од теди правенє природних фарбох поступно преставало.^[8] ^[9]

Руски мена фарбох


Мена и назви фарбох
Била	Ґестиньова	Кайсова	Нєбова белава „як нєбо”
Белава	Доганова	Кайсочкова	Олєйова
Винова	Драпова	Жовто целовкаста	Орґонова „як белаво-лилова орґона”
Вишньова	Драпкова	Каменкова „як белави камнеок”	Паклочкова „цма белава”
Глїнкова-глїнова	Жабурова „жабуриновей фарби”	Кафова „як кафа”	Печинкова
Голубова	Жабуркова желєна	Кремкова	Помаранчецова
Голубкова	Жандарова „цма желєна”	Лилова	Стриберна
Гушаткова „жовта”	Жовта	Лимунова	Табакова „доганова червена”
Гушачкова „желєнкаста”	Шафранова „ясно жовта”	Медова	Цегелкова „доганова червенкаста”
Ґарова „як ґар”	Златна „фарба злата”	Мескова „як месо”	Целова „як цело”
Тинтова	Циметова	Чарна	Шива

Други словни поняца у вязи фарбох

Фарбочка

Фарба за фарбенє вельконоцних вайцох, Руснаци гваря писанки. Вайца ше фарбели зоз фарбочками, хтори ше куповали у малих мещкох у дутяну.

Фарбянка

Писанка офарбена лєм зоз єдну фарбу (єднофарбове вайцо), фарбянка то вайцо замачане до фарби, док писанка вицифрована зоз воском. Фарбянка ше фарбела зоз цибульову лєбо орехову воду. Цибульово лїсце лєбо орехово лупки ше преварело и до тей води ше кладло уварени вайца же би ше офарбели.Тот вираз за фарбенє писнкох ше баржей хасновал у даєдних местох у Сриму дзе жию Руснаци лєбо Горватскей.
Сликовнїца-фарбянка лєбо вифарбянка за дзеци (части вираз у новшим чаше) у хторей менши дзеци зоз древковима клайбасами звичайно у фарбох, вифарбюю и цифрую рижни рисунки.

Фарбар

Майстор хтори фарби облєчиво. Фарбар окончує фарбенє у фарбарнї

„файта” тунєй памучней сукнї

Фарбарня

Роботня-простория у хторей фарбар окончує фарбенє облєчива лєбо памучного платна.

фарбарски

вираз хтори ше одноши на фарбара-майстра

фарбарске (фарбарского) памучне платно офарбене на цмо-белаво

Єден час при руских женох було барз популарне фарбарске платно хторе хасновали за облєчиво (хусточки на главу, фарбарски сукнї, шоси и фартухи, роботни кошулї). Найчастейше таки платна лєбо облєчиво за жени були зафарбени на белаво (углавним на цмо-белаво и чарну фарбу).Таке платно у валалє вирабял фарбар. Вон памучне платно набавял зоз Словениї лєбо од такв. райзендерох (серб. накупци), а вец го у своєй роботнї фарбел.

Фарбидло

Средство за шминканє, фарбенє. Дзивки дакеди пре свою красу куповали у апатики лєбо у предавальнї червенїдло за шминканє лїцох. Нєшка за таке украшованє дзивчата хасную сучасне слово козметика хтора подрозумює рижни фарби и їх ниянси за ґамби, очи, лїцо, фарби за фарбенє власох итд.

Литература

Словнїк руского НАРОДНОГО язика Н. Сад 2017 (644-645 бок)

Руско-сербски словнїк, Нови Сад 1995. рок (793 бок)

Фейса, М., Будински, З. (2023). Лексичко-сематичко поље боје у русинском, српском и енглеском језику – основни називи за боје. У: Гудурић, С., Дражић, Ј, Стефановић, М. (уред.) Језици и културе у времену и простору Х/1. Нови Сад: Филозофски факултет, 147-154. ISBN: 978-86-6065-717-8

Вонкашня вяза

Hromatska terminologija u rusinskom i srpskom jeziku, Studia Slavica akjourlans.com
Fejsa, M. (2020). Leksičko-semantičko polje boja u rusinskom i srpskom jeziku. Book of Abstracts. The 24th Annual Scientific Conference of the Association of Slavists POLYSLAV 2020. Prague: Polyslav, 11. Фейса, М. (2022). Назви за oсновни фарби у лексичносематичним полю фарби руского язика. Русин 68, 251–265. DOI: 10.17223/18572685/68/13
Список фарбох sr.wikipedia.org
Philologus COLOURS
ФАРБИ МУДРОСЦИ - Мальованє зоз олєйовима фарбами,Гелена Крклюш; автор прилогу Златка Перович, ют′юб канал маковчань

Референци

↑ Chromatic Dispersion Encyclopedia of Laser Physics and Technology (Wiley, 2008).
↑ Кольорознавство Вікіпедія (укр.). 1 вересня 2024
↑ Wyszecki, Günther; Stiles, W. S. (1982).2). Colour Science: Concepts and Methods, Quantitative Data and Formulae (2nd изд.). New York: Wiley Series in Pure and Applied Optics. ISBN 978-0-471-02106-3
↑ R. W. G. Hunt (2004).The reproduction of colour (6th изд.). Chichester UK: Wiley–IS&T Series in Imaging Science and Technology. бок. 11–12. ISBN 978-0-470-02425-6.
↑ Pastoureau2008 бок 216
↑ boje Hrvatska enciklopedija
↑ Кузнецова О. В. Презентація "Колір та емоції Архивоване 2019 у Wayback Machine // Всеосвіта.
↑ Цветковић, Марина (2023). Читање боја (каталог изложбе). Београд: Етнографски музеј. ISBN 978-86-7891-156-9.
↑ Читање боја Етнографски музеј у Београду

[1] Chromatic Dispersion Encyclopedia of Laser Physics and Technology (Wiley, 2008).

[2] Кольорознавство Вікіпедія (укр.). 1 вересня 2024

[3] Wyszecki, Günther; Stiles, W. S. (1982).2). Colour Science: Concepts and Methods, Quantitative Data and Formulae (2nd изд.). New York: Wiley Series in Pure and Applied Optics. ISBN 978-0-471-02106-3

[4] R. W. G. Hunt (2004).The reproduction of colour (6th изд.). Chichester UK: Wiley–IS&T Series in Imaging Science and Technology. бок. 11–12. ISBN 978-0-470-02425-6.

[5] Pastoureau2008 бок 216

[6] Hrvatska enciklopedija

[7] Кузнецова О. В. Презентація "Колір та емоції Архивоване 2019 у Wayback Machine // Всеосвіта.

[8] Цветковић, Марина (2023). Читање боја (каталог изложбе). Београд: Етнографски музеј. ISBN 978-86-7891-156-9.

[9] Читање боја Етнографски музеј у Београду

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]