Русалка
Русалка чаривне єство або сказковита подоба описана у европскей култури (окреме у келтскей, славянскей, ґерманскей, анґлийскей и французкей) як нєстварна або надприродна особа.
Приповедки о русалкох настали зоз рижних вереньох у народзе. Єст рижни теориї о їх походзеню и то на основи їх приказованя: як злодуха або ангела при християнох, як менши божества у предхристиянским периодзе (погански вереня), як духи мертвих, як предходнїки людзох и як елементи дачого.
Русалки найчастейше представени як окремни чаривни существа зоз людским випатрунком, дробней збудови, з чаривнима схопносцами и кущичко лукави. Дакеди ше тоту назву хаснує за описованє гоч хторого чаривного єства, як наприклад ґоблина або ґнома. Поняце русалкови ше хаснує и як прикмету, а одноши ше на зачаровани або чаривни.
Приповедки о русалкох представяю и єдну файту защити од нїх самих. Узвичаєни приклади то дзвонєнє церковних дзвонох, облєканє облєчива наруби, бетелїнка зоз штирома лїсцочками и пожива. Тиж так ше думало же русалки знємирюю жительство на даєдних одредзених местох або наводза зоз шветлосцу путнїкох же би блукали. Часто, а креме скорей модерней медицини, праве русалки були єдини причини за нєдостатки або хиби при новонародзених дзецох и рижни хороти, наприклад єфтики.
Попри присуства у фолклоре и култури народох, русалка була и символ ренесансней литератури и романтизма, так же була окреме популарна у Велькей Британиї под час викториянскей и едвардовскей ери. Келтски народ преглашел русалку як часц културного нашлїдства и зачувал ю од забуваня.
История
[ушориц | ушор жридло]Поняце русалка дакеди хасноване за описованє даякого чаривного єства (и ґоблинох и ґномох), а дакеди за описованє таїнствених, надприродних и чудесних єствох або духа.[1] Концепт „русалки” у узшим смислу єдинствени за анґлийски фолклор, алє є познєйше, у складзе зоз пременками у дружтве у викториянским чаше достал на значеню, а то мож видзиц и пречитац у рижних сказкох за дзеци.
През историю, поняце русалки ше стрета у рижних традицийох и културох Бритох (народи Британиї, Велшанє, Корнволци), Ґалох (Ирци, Шкоти, Манкси), Ґерманох и французких штредньовиковних романсох. Поняце русалкови ше хаснує як прикмету зоз значеньом „зачаровани” (напр. русалкови витяз або русалкова кралїца) и як заєднїцка назва за єства, окреме у викториянским чаше, хтори у єдней хвильки були зачаровани.
У викториянским и едвардовским периодзе интересованє за русалки ше обачлїво звекшало. Велї суґеровали же ше тото вельке интересованє за аґлийске нашлїдство „народзело” або настало як одвит на вше векшу индустриялизацию и на щезованє традициї.[2]
- „У европскей уметносци и култури 19. вику окремну улогу мали прешлосц и мит. Антични и штредньовиковни збуваня и особи о хторих ше, у XIX вику, приповедало як о дачим мистичним, култним, допринєсли будзеню националней свидомосци, потвердзеню же єден народ жиє, алє и потвердзеню леґитимитета одредзеней пануюцей структури и промовованю єй идеолоґиї. Часто попреплєтани зоз историйнима збуванями, мит у XIX вику указовал на прешлосц и походзенє нацийох, його геройох и їх судьбу, а у явносци ше, окреме у политики, митолоґовали сучасни увереня.”
(Виривок: Макуљевић, Ненад (2006). Уметност и национална идеја у 19. веку: систем европске и српске визуелне културе у служби нације (1 изд.). Београд: Завод за уџбенике и настана средства.)
Характеристики русалкох
[ушориц | ушор жридло]Русалки здабу на людзох и маю маґийни, чудесни моци. Їх висина, описована виками, руша ше од барз малих по велькосц дзецка. Як малючки, русалки могли буц лєм чудесно предпоставени, алє нє и реални. Даєдни малючки русалки ше могли претвориц до векших же би ше справовали як людзе.[3] На Оркнийских островох, нєдалєко од Шкотскей, русалки були описани як нїзки, облєчени до цмошивого облєчива, а дакеди и до панцира.[4] Даєдни народи описую русалки зоз желєнима очми, даєдни обути, а даєдни без обуї на ногох, односно боси. Кридла були узвичаєни у викториянским чаше и познєйше у уметносци, алє ше ридко приказую у фолклоре; русалки лєцели з помоцу маґиї, а дакеди з помоцу птицох. Сучасни илустрациї часто приказую лєценє русалкох з помоцу русалкових конїкох або мотильох.
Старославянска митолоґия
[ушориц | ушор жридло]Русалка у южнославянскей митолоґиї представя женску надприродну особу хтора вше на боку людзох. Вона барз красна дзивка зоз златнима власами и зоз кридлами, облєчена до длугокей превидней сукнї, наоружана зоз стрилами. Спрам вереньох, єй моц у власох. Вично млада, жиє далєко од людзох, у горох, коло води або у хмарох. Вери ше же ше народзує у роси, кед пада диждж, кед слунко греє и кед ше на нєбе зяви дуга. Свойо розкошни и прекрасни палати русалки будую у хмарох.[5] [6].
Русалка ше може претвориц до рижних животиньох, першенствено до лебеда, орла, коня або вовка. Часто шедла коня або єленя, одходзи на лови, а найчастейше танцує у колє. Може ше залюбиц до героя, помага му зоз совитами и дїлами (приклад: вяза медзи сербским кральом Марком и русалку Равийойлу [7]. Тиж так, потримує и дзивки хтори од нєй можу вимодлїц красу або защиту. Русалка окреме схопна у залїчованю ранох здобутих у войованю, и то зоз рошлїнами, а може видзиц и судьбу.
Кед ше найдзе у опасносци, русалка нє пребачує лєгко, може зоз стрилами або попатрунком забиц, а кед наноши зло, вона и далєй заводзи и прицагує. Слуха лєм тих цо єй вежню облєчиво, бо ше од нїх бої, а кед єй дахто вежнє кридла, претвори ше до обичней жени.
Може мац кожи, коньски або маґарчи ноги.
Часто ше русалки описує у народних писньох и приповедкох. У тих приповедкох русалки маю длуги розплєцени власи и стретаю ше при жридлє рики або озера як танцую у колє.
Познати русалки
[ушориц | ушор жридло]Самовила ше вола русалка у Сиверней Македониї и Болгарскей. Вери ше же хто попиє воду зоз самовилового жридла, постанє моцни як и вони. Болгаре волаю самовилу шедлачка єленя, хтора у єдней руки трима отровного гада место батога. Самовили можу дакого претвориц до каменя, а зоз поцилунком го можу тей клятви ошлєбодзиц.
Рошлїнова русалка ше вола тота цо добре позна рошлїни и зоз нїма лїчи и гої рани.
Морска або водова русалка (сирена) ма людску главу и горню часц цела, а долню часц цела у форми рибового хвоста. Вецейраз ше сирени спомина у приповедкох о вилївох, бурї, руїни и зачиреней ладї у морю.
Вонкашнї вязи
[ушориц | ушор жридло]
- Ко је вила?,savremenavestica.com
- Краљевић Марко и вила, www.boske.rs
- Bajka o zubić vili, drkonatar.com
Референци
[ушориц | ушор жридло]- ↑ Briggs (1976) – The Fairies in English Tradition and Literature p. xi.
- ↑ Godwin, William (1876).Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. стр. 47. ISBN 978-0-19-512199-5.
- ↑ Godwin, William (1876).„Lives of the Necromancers”. стр. 20.
- ↑ „Orkneyjar – Descriptions of the Fairy Folk”. Архивирано из оригинала 24. 02. 2020. г.
- ↑ Ненад Гајић, Словенска митологија, Лагуна, Београд 2011.
- ↑ Веселин Чајкановић, Стара Српска религија и митологија, Београд, 1994
- ↑ Buzdovanom po vili ravijojli