Рация 1942. року

Каждого року на початку януара, уж децениями, у Войводини людзе зоз шорох рижних народох и националних меншинох на достоїнствени способ означую днї кед у Бачкей, у штред найвекшей жими, кед рики Дунай и Тиса звичайно були прекрити зоз лядом, починаюци од крачунских дньох, од рукох Хортийових фашистох страдали даскельо тисячи хлопи, жени и дзеци и вец забити, часто и полуживи та и живи, були руцени под ляд. У тим нєчловеческим виживйованю воєней сили над мирним, нєвиноватим и нєнаоружаним народом у януаре 1942. року, найвекшу цену плацели валали у Шайкашкей, як и жителє варошу Нови Сад. Рация запровадзена на Крачун у валалох Шайкашскей - у Чуроґу, Ґосподїнцох, Шайкашу, Дюрдьове, Мошорину, Тителю, Локу, Ґардиновцох, Вилову, Жаблю, як и у варошох Бечей, Сербобран, Темерин и кус познєйше у Новим Садзе (од 21. по 23. януар 1943. року).

Позабивани, як пишу давни кнїжки и велї и нєшка витирвали вигледоваче тей траґедиї, найвецей Серби, алє и Євреє, Роми, Словаци, Руси, Руснаци, та и Нємци, Мадяре, Горвати... Историчар и длугорочни виглєдовач числа жертвох Рациї Александар Велїч, операюци ше на историйни жридла и предходни податки и виглєдованя, видал кнїжку до тераз идентификованих жертвох Рациї, у едицї "Свеске за историју Новог Сада". У кнїжки по мену и презвиску, рокох старосци, занїманю, дзивоцким презвиску одатих женох, дню шмерци и зоз дзепоєднима другима податками, начишлєни 5.862 жертви Рациї, 17 националносцох, медзи хторима Руснаци були пияти по числу, после Сербох, Єврейох Ромох и Мадярох, на подручу рациї котре творели 15 валали, варощики и город Нови Сад ( У елаборату державней комисиї зоз 1945 року, тото число виношело 3.417 особи). Єдна трецина жертвох були жени, вецей як 500 були дзеци и вецей як 500 були стари хлопи и жени.

Же число страданих Сербох у южей Бачки коло 10.000 ище 1943. року писали скандинавски новинаре зоз Будимпешти до своїх редакцийох, а познати посланїк у мадярским парламенту Ендре Байчи Жилински ище теди явно бешедовал о 12.763 жертвох. Иван Иванї, познати интелектуалєц хтори прежил рацию, бешедовал о 6.000 позабиваних новосадянох.

Дзепоєдни гваря же найвекшу вину за таке страшне уганянє страху од новей власци до народу маю млади хлапци зоз Чуруґу, Дюрдьова, Жаблю, Бечею и других валалох у Шайкашкей, углавном Серби и Руснаци, котри у юлию 1941. року прешли до илеґали и, сцекаюци од мадярскей мобилизациї, пошли до риту коло Тиси и ту, их коло 20, по директиви Партиї, формовали Шайкашки партизански одряд.

Пририхтованє Рациї

Историйни жридла бешедую же ше воєна операция за ликвидованє сербских бунтовнїкох и за застрашованє народа рихтала у Мадярскей ище у октобру 1941. року. Алє єднодньове зраженє мадярских жандарох и войска, коло салашу Ґаври Пустаича нєдалєко од Тиси при Жаблю дзе бул лоґор Шайкашского партизанского одряду хтори теди мал коло 40 борцох, у хторим погинули 10 и ранєни 10 нападаче, було причина за початок рациї.

Мадярска власц уж у першим року окупациї зоз векшини валалох дзе после Першей шветовей войни було населєне сербске жительство виганяла жительох и почала насельовац Мадярох зоз Буковини и других периферних крайох Мадярскей, а концом 1941. року, пре мученя и зради даєдних комунистох и скойовцох, мадярска власц вошла до часци илеґалней мрежи членох и руководствох и базох тих орґанизацийох котри ше рихтали за одпор окупаторови. Требало теди, по їх лоґики, у зачатку, гоч и на таки страшни и кирвави способ, загартушиц кажду и найменшу думку на отпор окупацийней власци. Терор власци пановал вшадзи. Дзешатки людзох по шицких, окреме векших местох у Бачки, лапани, заверани, мучени, судзени, забивани и посилани до лаґрох у Мадярскей и ширцом по Европи, а велї, спомедзи хторих ше барз мало врацело дому, посилани на восточни фронт. Так у януаре 1942 року одведзени зоз Руского Керестура и занавше нєстали члени СКЮ Дюра Кишюгас, Сивч Йовґен и Сопка Йовґен, а тиж так одведзени и ликвидовани члени СКОЯ Салонтаї Яким, Орос Ґабор и Семан Йовґен. Рация представяла найстрашнєйше вимсценє власци над народом хтори ше нє мирел зоз окупацию.

У Дюрдьове идентификовани вкупно 340 жертви, од чого 266 Серби, 38 Руснаци, 28 Євреє, 1 Бунєвац, 1 Нємец и 6 особи мишаней нациналносци. У Рациї страдали шицкого, до тераз идентификовани, 49 Руснаци од чого 38 у Дюрдьове, 7 у Новим Садзе и по 1 у Жаблю, Мошорину, Ґосподїнцох и Бечею.

У Дюрдьове найбаржей страдали фамелиї хтори мали борцох у Шайкашким одряду. Так наприклад, зоз фамелиї Копчански страдали 6 особи пре Копчански Йовґена, борца у одряду, зоз фамелиї Мудри страдали 4 особи пре Мудри Любомира, борца одряду, зоз фамелиї Ерделї страдали 3 особи пре Ерделї Владимира, борца одряду, зоз фамелиї Микловш страдали 3 особи пре Микловш Александра, борца одряду...

Тей кирвавей жими у Бечею лапена, мучена и скоро гола и боса по велькей жими зоз гарешту одведзена на городску площу и обешена 18 рочна скойовка Ирина Провчи. Єй дакус старши брат Владо сцекол зоз Бечею зоз секретаром месного комитета СКОЙ-а Попноваковим алє их жандаре обколєшели при Надалю, дзе ше вони борели док мали мунициї, а кед им остала лєм по єдна кулька, же би нє спадли до рукох фашистом, обидвоме ше сами заштрелєли.

Податки гуторя же нє були презвиско, язик и вира причини пре хтори страдали велї жертви и же нє були шицки, окрем Сербох и Єврейох, "колатерална чкода", як пишу дзепоєдни сербски историчаре и новинаре. Ликвидирани цали фамелиї гевтих цо брали оружиє до рукох и борели ше процив окупациї, без огляду на презвиско, язик и виру, а наводно як "погинути у цеку ґушеня комунистичней побуни", страдали и велї маєтни людзе, прето же ше таким, по мадярских фашистичких законох, могол одняц и присвоїц їх маєток.