Прейдз на змист

Народ

Материял зоз Википедиї

Народ то вецейзначне поняце хторе, у зависносци од контекста хаснованя, може означовац рижни файти людскей заєднїци. Спрам терминолоґийней класификациї у обласци дружтвених наукох, розликую ше два основни значеня того поняца: народ як етнос (етнїчни народ) и народ як демос (демотски народ - жительство). Попри тих основних значеньох, поняце народ може мац и велї други значеня хтори ше формую спрам рижнофайтових критерийох з чим наставаю вирази зоз специфичнима, символичнима або пренєшенима значенями як цо то: политични народ, конститутивни народ, векшински народ, меншински народ, православни народ, роботни народ и други подобни вирази.[1][2]

Народ як етнос: етнїчни народ

[ушориц | ушор жридло]

У даєдних славянских язикох поняце народ ше найчастейше хаснує у етнїчним контексту, пре означованє етнїчних народох як цо то:сербски народ або русийски народ. З таким хаснованьом народ ше дефинує як заєднїца хтору творя шицки людзе хторих злучує заєднїцки етнїчни идентитет, нєзависно од просторних, часових або було хторих других критерийох. У тим (етнїчним) смислу сербски народ творя шицки Серби, нєзависно од того дзе жию и без огляду на тото кеди вони жили з чим ше у рамикох сербскей народней заєднїци витворюю тирваци вязи медзи знанима и нєзнанима Сербами, и зоз прешлосци и зоз терашньосци. Таке (етнїчне) похопйованє народа ше снує на заєнїцким историйним и културним скарбу та прето на ньго нє маю уплїв анї бувши анї терашнї териториялно-политични дзелєня. У тим смислу за особну припадносц етнїчному народу вообще нє сущне место живота або державянство, понеже кажди припаднїк етнїчного народу ма свой особни етнїчни идентитет и чува го подполно нєзависно од других прикметох и катеґорийох, як цо то наприклад же ма державянство матичней або даєдней странскей держави.

Народ як демос: жительство

[ушориц | ушор жридло]

Як найширше значенє поняце народ означує вкупне жительство на даякей териториї, нєзависно од було яких етнїчних, язичних, релиґийних або було яких других дзелєньох. У терминолоґиї дружтвених наукох, за означованє народа як жительства хасує ше поняце демос (старогречески δῆμος), з чим ше на поняцовей ровнї наглашує сущна розлика медзи демосом (жительством) и етнїчним народом односно етносом (старогречески ἔθνος). Праве на таким терминолоґийним розгранїченю базовани и розлики медзи поняцами хтори ше одноша на народ як демос (жительство), а хтори ше творя зоз основу демо- (демократия, демоґрафия) и специфичних поняцох хтори ше одноша на народ як етнос, а хтори ше творя зоз основу етно- (етнократия, етнїчни студиї).

Спрам податкох зоз 2012. року ґлобалне одношенє полох виноши приблїжно 1,01 хлопа на 1 жену.[3] Одприлики 26,3% шветовей популациї младше од 15 рокох, 65,9% у старосних гранїцох медзи 15 и 64 роками, а 7,9% маю 65 и вецей роки. Просекова старосц шветовей популациї виноши 31 рок спрам статистикох зоз 2010. року [4] а очекує ше же вона порошнє на 37,9 роки по 2050. рок.

Спрам Шветовей здравственей орґанизациї ґлобални просекови животни вик виноши 73,3 роки (податки од 2020. року), при чим жени просеково жию 75,9 роки, а хлопи приблїжно 70,3 роки.[5] У юнию 2010. року ґлобална стопа фертилитета виношела 2,44 дзеци по єдней жени.[6] У юнию 2012. року британски виглєдоваче вираховали вкупну чежину людскей популациї на Жеми на приблїжно 287 million tonnes, зоз просекову особу хтора ма коло 62 kg.[7]

ММФ прераховал номинални бруто шветови продукт за 2021. рок на 94,94 билиони долари цо рочнє виноши по глави жителя коло 12.290 америцки долари.[8] Коло 9,3% шветовей популациї жиє у екстремним худобстве, отримуюци ше у живоце зоз менєй як $1,9 америцки долари дньово; коло 8,9% нєдостаточно викармени. 87% особох на швеце старших од 15 рокох ше трима за писмених. Спрам податкох зоз априла 2022. року на швеце було коло 5 милиярди ґлобалних хасновательох Интернета, а то 63% шветовей популациї.[9]

Хан Китайци найвекша поєдинєчна етнїчна ґрупа на швеце хтора виноши вецей як 19% ґлобалней популациї. Найвецей хасновани язики на швеце то анґлийски (1.132Б), мандарински китайски (1.11Б), гинди (615М), шпански (534М) и французки (280М). Вецей як три милиярди людзе бешедую єден з индоевропских язикох цо предстая найвекшу фамелию язикох по чишлє бешеднїкох. Стандардни арабски язик нє зоз жридлових бешеднїкох алє ше вкупне число бешеднїкох ценї на 274 милиони людзох.

Найвекши вирски катеґориї у швеце то християнство (31%), ислам (25%), нєповязани (16%) и гиндуизем (15%).[10]  

Инши значеня

[ушориц | ушор жридло]

У дружтвених наукох часто ше хаснує и поняце политични народ, хторе ма специфични историйни значеня. Так ше, наприклад, у античних державох тримало же право на учасц у политичним живоце маю лєм жителє зоз гражданскима правами, а шицки други жителє (припаднїки погнобених народох и раби) були без таких правох та прето нє були часц политичного народу. У штреднїм вику политични народ творели лєм гевти ґрупи чийо представнїки мали право участвовац на державних соборох (племство, церковни велькодостоїнственїки, и представнїк шлєбодних варошох), покля шицки други жителє (найвекша часц жительства - зависни селянє) були без таких правох та вони прето нє спадали до политичного народу. Аж од часох перших гражданских револуцийох (анґлийскей, америцкей, французкей) розвил ше ширши концепт политичного народу, хтори подполну афирмацию достал аж у 20. вику, кед з процесом уводзеня общого виберацкого права, попри хлопох були облапени и жени.

Литература

[ушориц | ушор жридло]
  • Миљковић-Матић, Јелена (2007). „О етничкој и грађанској компоненти појма нације”. Политичка ревија. 14 (2-4): 871—879.
  • Hobsbaum, Erik (1996). Nacije i nacionalizam od 1780: Program, mit, stvarnost. Beograd: Filip Višnjić.
  • Levinson, David (1998). Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. ISBN 978-1-57356-019-1., Greenwood Publishing Group. .
  • Magocsi, Paul Robert, ed (1999). Encyclopedia of Canada's Peoples.

Референци

[ушориц | ушор жридло]
  1. ↑ Nedeljković 2007.
  2. ↑ Malešević 2009
  3. ↑ „World Demographics Profile 2011”. Index Mundi.Архивирано зоз ориґиналу
  4. ↑ World The World Factbook (на язику: анґлийски), Central Intelligence Agency, 19. 10. 2021, Приступљено 1. 11. 2021
  5. ↑ legacy „WHO, 2020 Life Expectancy”. World Health Organization.]
  6. ↑ „Children per woman”. Our World in Data.
  7. ↑ „Global weight gain more damaging than rising numbers”. BBC. 18. 6. 2012.
  8. ↑ „World Economic Outlook (April 2025)”. Imf.org.
  9. ↑ „Global digital population as of April 2022”. Statista. април 2022.
  10. ↑ Religious Composition by Country, 2010-2050 Pew Research Center. 2. 4. 2015. Архивирано из оригинала 15. 06. 2020. року.
Превьате зоз "https://rsk.wikipedia.org/w/index.php?title=Народ&oldid=11020"