Любичица

Любичица
Viola tricolor
Наукова класификация
Домен	Eukaryota
Царство	Plantae
Дивизия	Magnoliophyta
Роздїл	Magnoliopsida
Ряд	Malpighiales
Фамелия	Violaceae
Род	Viola
Файти
коло 500

Любичици (лат. Viola) – назва любичица превжата зоз сербского або горватского язика; укр. фiалка, чески violka, рсй. фиалка, поль. fiołek). Лексема фиялка зоз значеньом Viola ше практично престала хасновац (нєшка ше ю хаснує на означованє рошлїни Matthiola annua), а рошлїну цо по латински Viola нєшка воламе любичица. По приселєню, док зме ище нє постали цалком двоязични, єй єдина назва була фиялка.

Любичици род дикотиледоних скритонашенькарох з фамилиї любичицох (Violaceae). Облапя коло 500 файти, углавним розширених у сиверних умерених предїлох Жеми (Голарктик) (сиверна Жемова полилабда). Можу ше найсц и у барз оддалєних местох як цо Гаваї, Австралия и Анди у Южней Америки. Любичици углавним вецейрочни лїсцасти рошлїни, з квитками интересантней архитектури и фарбох, прецо ше велї файти пестує як украсни. Мено роду указує на найчастейшу фарбу венчикових лїсткох – лилову (по сербски: љубичасту).

Опис рошлїни

Шицки файти любичицох звичайно маю шерцоподобни лїсца, а дзепоєдни файти лїсца як палми. Вельке число файтох компоненти затравених поверхносцох, цо одвитує їх габитусу. Маю барз кратке або вообще нє маю стебелко, т.є. нє маю обачлїву диференцияцию стебелка и лїсцох. У тим случаю, кед квитню, квиток ше лєм видзвигнє зоз жеми. Даєдни файти маю кратки стебелка на хторих ше источашнє одвива и квитнуце и розлїсцованє. Файти з кратким стебелком або без нього даваю базово розети. Єдноставни лїсца зменююцо розпоредзени, вєдно з побочнима лїсцочками.

Квитки

При векшини двобочно (билатерално) симетрични. У венчику єст пейц лїсточка, спомедзи хторих штири єднаки и находза ше з боку, а єдно широке унапрямене на долу. Форма и положенє квиткових лїсточкох ше розликую од файти до файти.

Квитки поєдинєчни и на верху су длугшого стебелка з пару брактеолох. У квитковим венчику єст 5 погариково лїсточка хтори, после квитнуца, змоцнєю або ше звекшаю. У нїх змесцени по 5 шлєбодни прашнїки з краткима филаментами хтори плоднїца прициска, а лєм два менши прашнїки маю подпорки за нектар. Вони ше находза на найнїзших квиткових лїсточкох. Прашнїки главкасти, зужени, а часто и у форми джубку. Плоднїца тлучку ма ваєчнїково станїци з трома посцелками.

Кед преквитню, на любичицох наставаю сладки капсули хтори ше розпиршню и отвераю на три боки. Любичици квитню звичайно на яр и прицагую велї инсекти. Велї файти тиж влєце и вєшенї розвиваю самооплодни квитки хтори нє отвераю квитково лїсточка або их вообще нє маю. Нашенє як орещки з моцнима ембрионами, ровнима котиледонами и мегким, а месовим масним ендоспермом. Нашенє найчастейше розшеваю брамушки.

Фарби квиткох

У роду Viola варирую, од лиловей до рижни тони и ниянси белавей, жовтей, билей и драповей. При велїх култиварох и гибридох фарби пременети, так же маю квитки у фарбох цалого спектру.

Дзива любичица (Viola odorata)

Хаснованє

Квитково лїсцочка любичици ше хаснує насампредз у индустриї парфемох. Богати су з витамином Ц и пиґментом каротеном, та ше их хаснує и за шалату або юшку, а лїсце, квиток и корень мож хасновац як тею кед запалєни горнї орґани за диханє.

Любичици ше пестує у гортикултури як украсне квеце. Найпознатша африцка любичица як хижне квеце (оп. Африцка любичица).

Литература

• Словнїк руского народного язика I, А -Н, Нови Сад 2017, б. 689

• Оксана Тимко Дїтко, Назви рошлїнох и животиньох у руским язику, Вуковар 2016, б. 44, 46, 66

Вонкашнї вязи

• Љубичица, Википедия на сербским язику, sr.wikipedia.org, 11. децембер 2007.

• Ljubičica, Википедия на босанским язику, bs.wikipedia.org,